بررسی موضوع اصل ۵۹ قانون اساسی را در گفت و گو با فعالان سیاسی
همه پر سی، آری یا نه؟!
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، شیوه دموکراتیک «همه‌پرسی» برای تصمیم‌گیرهای سیاسی، در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران به رسمیت شناخته شده است . اصول متعددی از قانون اساسی به موضوع همه‌پرسی اشاره دارد. ازجمله، در اصل ۶ قانون، همه‌پرسی یکی از راه‌های اداره کشور دانسته شده است: «در جمهوری اسلامی ایران امور کشور باید به اتکاء آراء عمومی از راه انتخابات اداره شود. انتخاب رییس جمهور، نمایندگان مجلس شورای اسلامی، اعضای شوراها و نظایر این‌ها، یا از راه همه‌پرسی در مواردی که در اصول دیگر این قانون معین می‌شود». اصل ۵۹ نیز تصریح دارد: «در مسائل بسیار مهم اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ممکن است اعمال قوه مقننه از راه همه‌پرسی و مراجعه مستقیم به آرای مردم صورت گیرد. درخواست مراجعه به آراء عمومی باید به تصویب دو سوم مجموع نمایندگان مجلس برسد».
اصل ۹۹ نیز می‌گوید: «شورای نگهبان نظارت بر انتخابات مجلس خبرگان رهبری، ریاست جمهوری، مجلس شورای اسلامی و مراجعه به آراء عمومی و همه‌پرسی را بر عهده دارد». در اصل ۱۱۰ نیز به فرمان همه‌پرسی در ذیل وظایف و اختیارات رهبر اشاره داشته و در اصل ۱۲۳آمده است: «رییس جمهور موظف است مصوبات مجلس یا نتیجه همه‌پرسی را پس از طی مراحل قانونی و ابلاغ به وی امضاء کند و برای اجرا در اختیار مسئولان بگذارد».
براساس اصل ۱۳۲، «در مدتی که اختیارات و مسئولیت‌های رییس جمهور بر عهده معاون اول یا فرد دیگری است که به موجب اصل یکصد و سی و یکم منصوب می‌شود، وزرا را نمی‌توان استیضاح کرد یا به آنان رأی عدم اعتماد داد و نیز نمی‌توان برای تجدید نظر در قانون اساسی یا امر همه‌پرسی اقدام کرد». اصل ۱۷۷ نیز تاکید می‌کند: «مصوبات شورا (بازنگری قانون اساسی) پس از تأییدوامضای مقام رهبری باید از طریق مراجعه به آراء عمومی به تصویب اکثریت مطلق شرکت کنندگان در همه‌پرسی برسد».
همه‌پرسی‌های برگزارشده پس از انقلاب
پس ازپیروزی انقلاب اسلامی همه‌پرسی درایران طی سه مرحله تجربه شد.نخستین همه‌پرسی ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی،در روزهای دهم و یازدهم فروردین ۱۳۵۸ اتفاق افتاد. در این همه‌پرسی عمومی، نوع نظام حکومتی ایران با ۹۸٫۲ درصد آرا،«جمهوری اسلامی»تعیین شد.مشارکت اکثریت قریب به اتفاق مردم در این همه‌پرسی، مُهر تاییدی بر پیروزی انقلاب اسلامی و شکل گیری نظام جمهوری اسلامی در ایران بود.در متن دستور مهندس مهدی بازرگان رییس دولت موقت خطاب به حاج سید جوادی، وزیرکشور وقت، درباره برگزاری اولین همه‌پرسی تاریخ انقلاب، آمده است:«براساس فرمان رهبر انقلاب اسلامی ایران امام خمینی (س) مبنی بر انجام همه‌پرسی و استفسار از آحاد ملت رزمنده در تعیین شکل حکومت ایران مقرر فرمائید طبق طرح برنامه همه‌پرسی نسبت به انجام آن در تاریخ دهم فروردین ۱۳۵۸اقدام شود .شکل همه‌پرسی که در تاریخ ۳۰بهمن به تصویب هیات وزیران رسیده است مبنی بر یک سوال با دو امکان جواب آری یا نه است».
به دنبال به نتیجه رسیدن اولین همه‌پرسی وتثبیت جمهوری اسلامی ، قانون اساسی تدوین در دوازدهم آذر ۱۳۵۸، در همه‌پرسی عمومی تایید مردم واقع شد. قانون اساسی به مدت ۱۰ سال اجرا و در ۶ مرداد ۱۳۶۸ پس از اعمال اصلاحات و تغییراتی به رای عمومی گذاشته شد که با اکثریت آرا، از سوی مردم تایید شد.
با گذشت چهار دهه از پیروزی انقلاب اسلامی هنوز شرایطی بر نظام سیاسی کشور پیش نیامده تا براساس اصل ۵۹ یا ۱۷۷ قانون اساسی، همه‌پرسی در کشور برگزار شود. این درحالی است که از نظر قانونی این راه برای اصلاح قانون اساسی یا برگزاری همه‌پرسی در رابطه با مسائل مهم کشور است.رهبر معظم انقلاب در مهر۱۳۹۰ و در جریان سفری به کرمانشاه،در جمع دانشجویان این استان فرمودند: « اگر یک روزی در آینده‌های دور یا نزدیک احساس شود که به جای نظام ریاستی برای مثال نظام پارلمانی مطلوب است، هیچ اشکالی ندارد». حسن روحانی، نیز ۲۲ بهمن چند سال گذشته در جریان سخنرانی خود به مناسبت چهلمین سالروز پیروزی انقلاب اسلامی به برگزاری همه‌پرسی به عنوان راه حلی برای خروج از بن‌بست‌ها اشاره کرد.او با تاکید بر اینکه باید از ظرفیت قانون اساسی استفاده کرد، گفت: «بسیاری از مسائلی که ما امروز به عنوان مشکل در جامعه داریم، در مساله آزادی‌ها داریم، در مساله روابط اجتماعی داریم، در مساله سرمایه‌گذاری‌ها داریم، ناشی از عمل نکردن به قانون اساسی است ». روحانی افزود:«قانون اساسی بن‌بست‌ها را برداشته و ظرفیت بسیار بزرگی دارد. ملت ایران، اگر جایی ما با هم بحث داریم به اصل ۵۹ قانون اساسی مراجعه کنیم. اصل ۵۹ قانون اساسی می‌گوید در برخی از موارد قانون‌گذاری و اعمال قوه مقننه در مسائل مهم اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی، مراجعه به آراء مستقیم مردم است ». او با اشاره به ضرورت افزایش مدارا و آستانه تحمل در جامعه گفت که اگر در مساله‌ای جناح‌ها اختلاف دارند، دعوا و شعار لازم نیست و باید طبق اصل ۵۹ قانون اساسی و از مسیر صندوق آرا به آنچه مردم می‌گویند، عمل کنیم. گفتنی است روحانی دوباره در هفته ای که گذشت در گفت‌وگو با مردم به اصل ۵۹ اشاره کرد. برخی بر این باورند که آقای روحانی با طرح موضوع همه‌پرسی به دنبال دور کردن افکار عمومی از مشکلات کشور است و عده ای نیز معتقد هستند که اجرای اصل ۵۹ راهکاری برای برون رفت از مشکلات امروز جامعه محسوب می‌شود. برای اطلاع بیشتر از طرح پیشنهادی رییس جمهور به سراغ فعالان سیاسی کشوررفتیم ونظرات آنان را دراین باره جویا شدیم. «قانون» این سوالات را پرسید:« نظرشما درباره پیشنهاد همه‌پرسی رییس جمهور چیست؟ آیا جریانات سنتی وتشکل‌ها نسبت به این پیشنهاد واکنشی نشان داده اند؟ مشکلات اجرایی بر سرراه این اصل قانون اساسی چیست ؟ آیا می‌توان مسائل ومشکلات کلان کشور را از طریق همه‌پرسی حل کرد؟ چرا تاکنون از این فرصت در کشور استفاده نشده است ؟».
رفراندوم در جهت نظام با عملکرد مسئولان؟
محمد مهدی عبدخدایی/ فعال سیاسی
پیشنهاد رفراندوم رییس جمهور برای عملکرد خودش است یا برای نظام .آقای روحانی باید این پیشنهاد را برای عملکرد خودش بدهدتا ببیند آن‌هایی که به او رای دادندآیا حاضرند دوباره به او رای دهند. نظام جمهوری اسلامی نیازی به همه‌پرسی ندارد.
رییس جمهور درسایه نظام ۷۰درصد رای آورده باید شفاف سازی کند که برگزاری رفراندوم برای چه موضوع و مساله ای است وچه شرایطی درکشور پیش آمده که نیاز به اجرای همه‌پرسی شده است. به نظرم اجرای همه‌پرسی برای مدیران اقتصادی کشور که سکان اجرایی را برعهده دارند باید برگزار شود که آیا صلاحیت ادامه کار را دارند یا خیر؟وی در ادامه گفت:طبق قانون اساسی می‌توانیم همه‌پرسی برگزارکنیم.ژنرال دوگل در فرانسه همه‌پرسی برگزار کرد وگفت اگر به نظر من رای ندهیدکنار می روم وکنار رفت.دبیر کل حزب فدائیان اسلام در ادامه گفت :ازطریق رفراندوم می شود مسائل ومشکلات را حل کرد. ما درکشور یک تجربه رفراندوم داریم.در جریان ۲۸ مرداد سال ۴۲ فراندومی درکشور برگزار شد، عده ای از افراد سرتیپ افشارطوس رییس شهربانی را کشتند وجنازه آن را در تلو انداختند.آقای مصدق دوستانش را متهم کرد که دراین جریان دست دارندوازطرف دیگر از مجلس خواست از آقایان سلب مسئولیت کند،مجلس این کار را نکرد.
در قانون اساسی سال ۱۳۲۸ آمده شاه می‌تواند مجلس سنا وشورا را منحل کند وحتی می‌تواند نخست وزیر را عزل کند.دکتر مصدق به شاه مراجعه کردکه مجلس وشورا را منحل کند، شاه زیر بارنرفت درنتیجه مصدق همه‌پرسی برگزار کردو مجلس را منحل کرد. شاه نیز از اختیاراتش استفاده کرد واستعفای دکترمصدق را شبانه به او ابلاغ واو را عزل کرد .
شاه اردشیر زاهدی را نخست وزیر و جایگزین مصدق کرد.درحین این جریانات آقای مصدق دستور خلع سلاح گارد سلطنتی و افرادی که حکم را ابلاغ می‌کردند صادرکرد.
این همه‌پرسی تنها تجربه مردم ایران است.سوال اینجا برگزاری رفراندوم درجهت نظام است یادرجهت عملکرد مسئولان اقتصادی کشور.درحال حاضر مردم از نظام گله مند نیستند. مردم از بحران اقتصادی به‌وجود آمده و شیوه عملکرد افرادی که پول وقدرت دست آن ها است ناراحت وگله مند هستند.
اگر قرار به رفراندوم بود برای برجام باید برگزار می‌شد
کمال سجادی/ سخنگو جبهه پیروان خط امام ورهبری
برگزاری رفراندوم در قانون اساسی آمده است برای انجام آن باید یک روند قانونی طی شود و همچنین موافقت مقام معظم رهبری را هم نیاز دارد. درست نیست ایران را با کشور سوییس مقایسه کنیم زیرا کشور سوییس بسیارکوچک و مسیر دموکراسی آن با ما فرق می‌کند.در حال حاضر رفراندوم جزو اولویت‌های کشور نیست و مسائل اقتصادی ومعیشتی چالش هایی را درکشور به‌وجود آورده است.مساله بعدی این است که درباره چه موضوعی همه‌پرسی قرار است برگزار شود.مهم‌ترین دغدغه مردم درآمد ومعیشت است، بعد موضوع اشتغال جوانان به ویژه تحصیل کرده‌های جامعه ؛ آماری که دارم نشان می‌دهد افرادی با دکتری تخصصی بیکار هستند.
وظیفه دولت این است که در درجه اول مشکلات و دغدغه ها ونیازهای مردم را حل کند. به نظرم اگر درمورد مشکلات ومعضلات جامعه همه‌پرسی برگزار شود، حتما موافقت کل جامعه را در برخواهد داشت. بعضی از مسائل ومشکلات کشور توسط نهادهای قانونی حل می شود که نیازی به برگزاری رفراندوم نداریم . این عضوحزب پیروان خط امام ورهبری گفت :دموکراسی درایران این‌گونه است که مقامات کشوربا رای گیری توسط مردم تعیین می شوند مردم، نمایندگان مجلس شورای اسلامی را به عنوان وکیل خود انتخاب کرده اند.درحال حاضر مسائلی مثل کنترل ارزو مسائل اقتصادی و معیشتی دراولویت قراردارد.جبهه پیروان خط امام ورهبری که متشکل از ۱۸ حزب است و بنده به عنوان دبیر کل جامعه کارمند آن هستم، از طرف این تشکل می‌گویم درحال حاضر برگزاری رفراندوم جزواولویت اول کشور نیست. بهتراست دولت در تیم اقتصادی خود بازنگری داشته باشد ومشکلات را بایک مدیریت کارآمد حل کند. تیم اقتصادی دولت باید کارآمد ،نخبه وهماهنگ باهم باشند تا بتوانند سیاست های پولی ،مالی وارزی وسایر مشکلات تجاری ومعیشتی مردم را سامان دهند. این موضوع نیاز به رفراندوم ندارد .
درحال حاضر دغدغه مردم ،رهبری وحتی بسیاری از احزاب برگزاری رفراندوم نیست. متاسفانه مسائل حاشیه‌ای در اولویت قرار گرفته است، به طور مثال فردی که دراقلیت مذهبی است ازشورای شهربازمانده ، درصدر خبر ها است. این موارد راه حل قانونی دارد که موضوع خوشبختانه حل شد یا مشکلات که درتیم فوتبال وجود دارد، این مسائل درصدر مشکلات کشور نیست. نباید افکارعمومی را درگیر این‌گونه مسائل کرد. در کشور مذاکرات نفس‌گیر برجام اتفاق افتاد اگر قرار بود رفراندوم برگزار شود دراین مورد برجام باید برگزار می شد. سجادی درمورد مذاکره با آمریکا گفت : چگونه با کشوری که برجام را امضا کرده و بعد از آن خارج شده دوباره مذاکره کنیم.کاملا واضح است و احتیاج به آرای عمومی ندارد. اگر بخواهیم دوباره مذاکره کنیم مطمئنا باید امتیازات بیشتری دهیم. درحال حاضر مشکلات مردم بسیار زیاد است که برای رفع آن‌ها باید سه قوه مخصوصا قوه مجریه تمام توان خود را به کار گیرد و از رهنمودهای مقام معظم رهبری درمورد اقتصاد استفاده کند . پیروان امام وخط رهبری وهمچنین جامعه کارمندان با برگزاری رفراندوم مخالف هستند وآن را دغدغه اصلی مردم ونظام نمی دانیم.
کشور بر مبنای اراده مردم اداره می‌شود
حسین انصاری راد/ رییس کمیسیون اصل نود مجلس ششم
همه پرسی پیشنهاد خوبی است اما عملی نیست زیراکشور برمبنای اراده مردم اداره می شود. قانون اساسی آن به اعتبار رای مردم معتبر است ومسئولان بر اساس انتخاب مردم رسمیت پیدا می کنند.در مسائل ومشکلات پیش آمده برگزاری رفراندوم می تواند یک راه حل باشد.رفراندوم‌های اول انقلاب کاملا طبیعی بوده ودر طول انقلاب اسلامی مسئولان ازطریق همه‌پرسی انتخاب شدند.برگزاری رفراندوم کار سخت وتقریبا نشدنی است زیرا باید نخبگان و روشنفکران ،روزنامه نگاران، مسئولان ،مردم ، فرهنگیان واساتید دانشگاه ها به یک وحدتی برسند که باید رفراندوم برگزار شود وپیگیری های زیادی انجام دهند تا اجرا شود. انصاری راد در جواب سوال موضع گیری تشکل ها وجریانات نسبت به پیشنهاد رفراندوم گفت :برخی ازجریانات، بزرگان وشخصیت ها نمی دانند رفراندوم چیست .وقتی آقای مومن درشورای نگهبان اعلام می‌کند مردم اگر آدم بدمی‌خواهید عقل ندارید،اگر آدم خوب می‌خواهند شورای نگهبان آن‌ها را شناسایی ومعرفی می‌کند تا به او رای دهید؛کسی که چنین حرفی می زند اصلا رای مردم را قبول ندارد.آقای مصباح یزدی رسما اعلام می‌کند جمهوریت شرک است وما ازآن منزه هستیم، یا آقای جنتی می گوید ما باید احرازصلاحیت قطعی نسبت به افراد داشته باشیم وآقای کدخدایی می گوید باید به ذات ایمانی کاندیدا وداوطلب برسیم تا صلاحیت او تایید شود، این افراد رای مردم را قبول ندارند،مطمئنا همه‌پرسی را هم قبول ندارند.البته در بین اصوالگرایان افراد خردمندهستند که به رای و انتخاب مردم احترام می گذارند. در درجه اول مشکل اصلی شورای نگهبان است زیرا افرادی که باید مردم انتخاب کنندمثل نمایندگان مجلس،رییس جمهور وخبرگان صلاحیت وشناسایی آن‌ها ازطریق شورای نگهبان احراز می شودکه این متناقض با قانون اساسی است.بهتر است مسئولان به اجرای همه‌پرسی اقدام کنندزیرا بهترین راه برای نجات از مشکلات است.گام اول برای اجرای همه‌پرسی اصلاحات وآشتی ملی و بعد انتخابات آزاد است. درحقیقت همه‌پرسی راهی است که اگر به خواسته مردم اتفاق بیفتد، افرادی که در مصدر قدرت هستندمجبور می شوند به موضوعاتی تن دهند که شاید به میل آنان نیست. برای مثال در موضوع حصر اقدامات لازم را انجام دهندیابه تمام احزاب وتشکل ها اجازه فعالیت آزادانه داده شود تا زمینه انتخابات آزاد فراهم شود. وقتی این کارها ساده واولیه انجام شد می‌توانیم درکشور همه‌پرسی برگزار کنیم.انصاری راد معتقد است:انقلاب اسلامی با اجرای رفراندوم شکل گرفت.بنیان‌گذار جمهوری اسلامی ایران وقتی دولت موقت را تشکیل داد رسما اعلام کرد اکثریت قاطع مردم به من رای دادندو من حق دارم دولت موقت را تشکیل دهم تا همه‌پرسی اجرا ونتیجه آن مشخص شود.رهبرکبیر انقلاب اصل نظام را به استناد همه‌پرسی و آرای مردم ارجاع می دهد؛ این نشان می‌دهد نظام جمهوری اسلامی مبتنی بر همه‌پرسی شکل گرفته است. درطول انقلاب قانون اساسی باهمه‌پرسی رسمیت گرفته است. در اصل اول قانون اساسی به همه‌پرسی استناد شده که اساس مشروعیت نظام جمهوری اسلامی آرای عمومی است.
مساله مهمی در کشور نیست که بر سر دوراهی باشیم
حمید رضا ترقی/ عضو شورای مرکزی حزب موتلفه
رفراندوم جزو اختیارات ریاست جمهوری نیست. وقتی این پیشنهاد از طریق رییس جمهور داده می‌شود دخالت درکار دیگر قوا محسوب می‌شود.
درقانون اساسی برگزاری رفراندوم جزو اختیارات مجلس ورهبری است.برای اجرای رفراندوم ابتدا بایددوسوم نمایندگان مجلس به آن رای دهند، بعد رهبری این مشکل را تایید کند وبگوید که راه قانونی قابل حلی وجود ندارد. در حال حاضر درکشور مساله مهمی نیامده که بر سردو راهی قرار گرفته باشیم و بخواهیم رفراندوم برگزار کنیم.
رفراندوم وقتی برگزار می‌شود که کشور به یک بن‌بست رسیده باشد. با داشتن ولی فقیه بن بستی در کشور وجود ندارد که نیاز به رفراندوم باشد. سخنان ورهنمودهای رهبری فصل الخطاب است.
| موضوع همه‌پرسی
|
زمان برگزاری | نتیجه |
| رأی آری یا نه به جمهوری اسلامی
|
۲۱ فروردین ۸۵۳۱
|
آری به جمهوری اسلامی
|
| رأی گیری درباره قانون اساسی
|
۱۲ آذر ۸۵۳۱ | تصویب قانون اساسی
|
| اصلاح قانون اساسی | ۶ مرداد ۸۶۳۱
|
تصویب اصلاحات قانون اساسی
|
Loading ...